รูปแบบและแนวทางการอนุรักษ์พุทธสถาปัตยกรรมสกุลช่างลำปาง ณ วัดพระธาตุลำปางหลวง

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ความเป็นมาและลักษณะองค์ประกอบของพุทธสถาปัตยกรรมสกุลช่างลำปาง และพัฒนาการทางพุทธสถาปัตยกรรมสกุลช่างลำปาง ณ วัดพระธาตุลำปางหลวง 2) นำเสนอรูปแบบและแนวทางการอนุรักษ์พุทธสถาปัตยกรรมสกุลช่างลำปาง ณ วัดพระธาตุลำปางหลวง เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพจากการศึกษาเอกสารและการสัมภาษณ์เชิงลึกผู้ให้ข้อมูลสำคัญจำนวน 11 คน และการออกแบบลายเส้น เพื่อนำเสนอรูปแบบและแนวทางการอนุรักษ์พุทธสถาปัตยกรรมช่างสกุลลำปาง

ผลวิจัยพบว่า พุทธสถาปัตยกรรมสกุลช่างลำปางสามารถจำแนกออก 4 ยุค ได้แก่ ยุคล้านนารุ่งเรือง ยุคพม่าปกครอง ยุคประเทศราชของสยาม และยุคมณฑลเทศาภิบาลจนถึงปัจจุบัน ซึ่งการสร้างและพัฒนาการในแต่ละยุคล้วนมีความงดงามทางด้านศิลปกรรมและเทคนิคช่าง โดยลักษณะและองค์ประกอบ ได้แก่ เทคนิคช่าง การปั้น การวางผัง การกำหนดขนาดของวิหาร เป็นต้น

รูปแบบและแนวทางการอนุรักษ์ ได้แก่ การอนุรักษ์ การปรับปรุง การฟื้นฟู การสงวนคุ้มครอง การป้องกันการเสื่อมสภาพ รักษาความคงสภาพ การเสริมสภาพของตัวสถาปัตยกรรม การบูรณปฏิสังขรณ์ การเลียนแบบของเดิม และการสร้างขึ้นใหม่ ส่วนวิธีการอนุรักษ์จำแนกออก 2 ประการ ได้แก่ 1) แนวทางฐานคุณค่า โดยการสำรวจรูปแบบ แบบแปลน โครงสร้าง การตรวจสอบและประเมินผล หารือเพื่อนำมาแก้ไข และเผยแพร่ความรู้เพื่อปลูกฝังจิตสำนึก และช่วยกันอนุรักษ์ 2) แนวทางประยุกต์จากกรมศิลป์ โดยการแนะนำการใช้งานให้ประชาชน และการตรวจสอบ ประเมินผล เพื่อดำเนินการปรับปรุงงานอนุรักษ์และป้องกันไม่ให้เสื่อมไปตามเวลา องค์ความรู้จากการวิจัย ได้แก่ รูปแบบและแนวทางการอนุรักษ์พุทธสถาปัตยกรรมสกุลช่างลำปางแต่ละยุคประกอบด้วย 1) คติความเชื่อ 2) พุทธศาสนา 3) จักรวาลวิทยา 4) ความเชื่อพื้นถิ่น 5) ประวัติศาสตร์ 6) ตำนานทางพระพุทธศาสนาในลำปาง