ความสำคัญของน้ำในประเพณีหลวง : กรณีศึกษาจากพระราชพิธีสิบสองเดือน

บทคัดย่อ

          บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความสำคัญของน้ำในประเพณีหลวงตามมุมมองทาง    คติชนวิทยา ขอบเขตของการศึกษาใช้ข้อมูลจากพระราชพิธีต่าง ๆ ที่ปรากฏในหนังสือเรื่องพระราชพิธี    สิบสองเดือน  พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในการวิเคราะห์ข้อมูลอาศัยกรอบแนวคิดเรื่องพิธีกรรมคือการเชื่อมโยงอันเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาคติชนวิทยาตามแนวทฤษฎีคติชนวิทยา 3 มิติของกิ่งแก้ว อัตถากร

 ผลการศึกษาพบว่า พระราชพิธีต่าง ๆ ที่ปรากฏในหนังสือพระราชพิธีสิบสองเดือน มีพระราชพิธีที่มีน้ำปรากฏอยู่ทั้งสิ้น 31 พระราชพิธี จากทั้งหมด 57 พระราชพิธี  โดยสามารถแบ่งได้เป็น 2 ลักษณะ คือ พระราชพิธีที่เกี่ยวข้องกับน้ำโดยตรง และพระราชพิธีที่มีน้ำเป็นองค์ประกอบในพระราชพิธี ทั้งนี้พบว่าน้ำมีความสำคัญต่อการประกอบพระราชพิธีเป็นอย่างมากและมีความหมายในเชิงอุปลักษณ์ ในฐานะ “สื่อ” หรือ “พาหะ” ที่ช่วยเชื่อมโยงปัจเจกบุคคลกับสิ่งต่าง ๆ ได้แก่  1) น้ำในฐานะสื่อแห่งความบริสุทธิ์ ช่วยชำระล้างมลทิน สิ่งสกปรก และช่วยให้เกิดความเป็นสิริมงคล 2) น้ำในฐานะพาหะที่เชื่อมโยงบุคคลกับเทพเทวาและความศักดิ์สิทธิ์ และ 3) น้ำในฐานะสื่อในกระบวนการสื่อสารข้ามมิติ