บูรณาการองค์รวม : แนวทางคุ้มครองมรดกโลก กรณีอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยาและเมืองบริวาร

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อนำเสนอแนวคิดหลักการเกี่ยวกับแนวทางคุ้มครองมรดกโลกอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยาและเมืองบริวาร ในลักษณะการดำเนินงานแบบ “บูรณาการองค์รวม”  จากการสังเคราะห์ผลงานวิจัยของผู้เขียน “เรื่องการบริหารจัดการมรดกโลกว่าด้วยมาตรการทางกฎหมายในการอนุรักษ์แหล่งมรดกโลกทางวัฒนธรรม กรณีศึกษา: นครประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยาและเมืองบริวาร” และจากการศึกษาเอกสารข้อมูลหลักฐานและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง แนวคิดสำคัญสำหรับการขับเคลื่อนภารกิจคุ้มครองมรดกโลกให้เกิดผลสำเร็จและบรรลุเป้าหมาย คือ การดำเนินงานในลักษณะ “บูรณาการองค์รวม” โดยการทำให้หน่วยงานที่สัมพันธ์กันรวมทั้งทุกภาคส่วนเข้ามาร่วมทำหน้าที่อย่างประสานกลมกลืนเป็นองค์รวม แนวคิดนี้มีแนวทางในการคุ้มครองมรดกโลก ประกอบด้วย 3 หลักการ คือ การบริหารจัดการ การอนุรักษ์ และการคุ้มครอง ดังนี้ (1) การบริหารจัดการมรดกโลก ต้องอาศัยการทำงานแบบมีส่วนร่วม ทั้งร่วมมือระหว่างองค์กรและภายนอกองค์กร กระทำโดยพหุวิชาการ สร้างเครือข่ายความร่วมมือ โดยมีวิสัยทัศน์ร่วม (Share Value) เพื่อให้เกิดการบูรณาการทำงานร่วมกัน ส่งเสริมการมีส่วนร่วมอย่างแท้จริง เช่น ร่วมแสดงความคิดเห็น ให้คำปรึกษา วางแผน สนับสนุน ดำเนินการ ติดตามประเมินผลและร่วมรับผลที่เกิดขึ้น เป็นต้น โดยส่งเสริมให้มีการศึกษา วิจัย ฝึกอบรมและประเมินผลอย่างต่อเนื่อง มีการกระจายงานสู่ท้องถิ่นอาจจัดตั้งหน่วยอนุรักษ์ในเขตพื้นที่ชุมชน ประกอบด้วย ผู้ทรงคุณวุฒิ เจ้าหน้าที่ฝ่ายปกครอง เจ้าหน้าที่กรมศิลปากรและตัวแทนจากชุมชนร่วมดำเนินการ (2) การอนุรักษ์มรดกโลก มีกระบวนการและแนวทางหลากหลายวิธีในการดูแลรักษาโบราณสถานและมรดกทางวัฒนธรรมได้แก่ การป้องกันทาง กฎหมายการสงวนรักษา การบูรณะปฏิสังขรณ์ การจัดอบรมให้ความรู้ การบรรจุเนื้อหาในหลักสูตร การจัดโครงการและกิจกรรมร่วมกัน  โดยดำเนินภารกิจอย่างต่อเนื่อง และให้แต่ละภาคส่วนมีส่วนร่วมกันทำงาน เพื่อสร้างความตระหนักรับผิดชอบร่วม สร้างจิตสำนึกความเป็นพลเมืองในการเป็นเจ้าของร่วมกัน มีผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านเข้ามาช่วยดำเนินงานเพื่ออนุรักษ์โบราณสถานให้คงสภาพในรูปแบบเดิม และจัดสภาพแวดล้อมให้กลมกลืนหรือบูรณภาพกับสภาพแวดล้อมโดยรอบได้ตามอนุสัญญามรดกโลก กฎบัตรสากล (3) การคุ้มครองมรดกโลก โดยใช้กฎหมายและการบังคับใช้กฎหมายพระราชบัญญัติโบราณสถาน อนุสัญญาระหว่างประเทศ กฎบัตรสากล และกฎหมายที่เกี่ยวข้องอย่างจริงจัง  การออกกฎหมายรับรองสนับสนุนการอนุรักษ์โบราณสถาน เช่น ร่างกฎบัตรอิโคโมสไทย (ICOMOS) และมาตรการสร้างแรงจูงใจมาใช้สำหรับการอนุรักษ์ที่เหมาะสมสอดคล้องกับสภาพแวดล้อมและทันสถานการณ์ ภายใต้การบูรณาการแผนงานและกิจกรรมร่วมกัน  โดยอาจกระทำในลักษณะมาตรการทางกฎหมาย ทางเศรษฐศาสตร์ ทางผังเมืองและทางสังคม โดยอาจจะกำหนดเงินค่าชดเชยแก่เจ้าของอาคารสิ่งก่อสร้างหรืออาจกำหนดพื้นที่นั้นให้เป็นเขตพื้นที่ที่มีกิจกรรมที่สอดคล้องกับแหล่งมรดกทางวัฒนธรรมที่ต้องการอนุรักษ์ เช่นกำหนดให้เป็นเขตหมู่บ้านหัตถกรรมที่มีการทำจักรสาน อาจเป็นวิสาหกิจชุมชน มีแหล่งสาธิตและจำหน่ายสินค้า นอกจากเป็นการสร้างแรงจูงใจในการสนับสนุนแล้วยังเป็นการสร้างบรรยากาศและสร้างรายได้ให้แก่ชุมชนท้องถิ่น ซึ่งเป็นการจัดการสิ่งแวดล้อมและวิถีชีวิตควบคู่กันไปกับการพัฒนาแหล่งท่องเที่ยว