กระบวนการยุติธรรมเชิงสมานฉันท์ ชุมชนม้งห้วยหาน จังหวัดเชียงราย

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษารูปแบบ และวิธีการสร้างความยุติธรรมเชิงสมานฉันท์ของผู้อาวุโสประจำตระกูลแซ่ชุมชนม้งห้วยหาน จังหวัดเชียงราย ผู้ให้ข้อมูลสำคัญในการวิจัยคือผู้อาวุโสประจำตระกูลแซ่ จำนวน9 คน และผู้ใหญ่บ้านจำนวน 4 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย คือแบบสัมภาษณ์ การวิเคราะห์ข้อมูลเชิงปรากฏการณ์วิทยา เพื่อสรุปถึง แก่นสาระ จากประสบการณ์การสร้างความยุติธรรมเชิงสมานฉันท์ของผู้ให้ข้อมูลสำคัญ

            ผลการวิจัยพบว่า 1) สังคมม้งยึดถือความสัมพันธ์ทางเครือญาติตระกูลแซ่ แต่ละชุมชนจะมีผู้อาวุโสประจำตระกูลแซ่ทำหน้าที่ดูแลปกครองสมาชิกตระกูลแซ่ในชุมชนให้ประพฤติปฏิบัติตามระเบียบของชุมชน ตัดสินข้อพิพาทระหว่างสมาชิกตระกูลแซ่ รวมถึงเป็นตัวแทนสมาชิกตระกูลแซ่จัดการข้อพิพาทระหว่างสมาชิกตระกูลแซ่กับสมาชิกตระกูลแซ่อื่น และม้งต่างชุมชน 2) ลำดับการจัดการข้อพิพาทในชุมชนม้ง เริ่มต้นจากผู้อาวุโสประจำตระกูลแซ่ ของคู่กรณี หากไม่สามารถยุติข้อพิพาทได้จะดำเนินการต่อยังผู้ใหญ่บ้าน ผลของการตัดสินถือเป็นข้อยุติ ผู้ที่ไม่ยอมรับ ผลการตัดสินจะถูกลงโทษทางสังคมจากชุมชน  3) รูปแบบการสร้างความยุติธรรมเชิงสมานฉันท์ เป็นการกำหนดลำดับความรับผิดชอบทางสังคมต่อบุคคลตั้งแต่ ระดับครัวเรือน ระดับตระกูลแซ่ และระดับสังคมม้ง โดยหัวหน้าครัวเรือน ต้องรับผิดชอบความเสียหายที่สมาชิกกระทำต่อชุมชน ระดับตระกูลแซ่ต้องรับผิดชอบต่อชื่อเสียงวงศ์ตระกูล และการประกอบพิธีกรรมที่สร้างความพึงพอใจให้กับผี และวิญญาณบรรพบุรุษ ระดับชุมชน บุคคล ครัวเรือน และชุมชน ต้องปฏิบัติตามกฎระเบียบของชุมชน และจารีตประเพณีม้ง 4) วิธีการสร้างความยุติธรรมเชิงสมานฉันท์เป็นไปตามหลักการคือ 1) หลักบุคคลนิยม การให้คู่กรณีมีโอกาสบอกเล่าเหตุการณ์ และแสดงความคิดเห็นถึงวิธีการยุติข้อพิพาท 2) หลักการมีส่วนร่วม กรณีพิพาททุกกรณีจะต้องมีผู้อาวุโสประจำตระกูลแซ่เข้าร่วม ระบบเครือญาติตระกูลแซ่จะไม่ยินยอมให้สมาชิกตระกูลแซ่ต้องเผชิญปัญหาข้อพิพาทเพียงลำพัง 3) หลักการชดใช้เยียวยา หากเกิดความเสียหาย ผู้เสียหายจะต้องได้รับการชดใช้เยียวยาตามความสมดุล ระหว่างความพึงพอใจของผู้เสียหายกับความสามารถของผู้กระทำผิด และ4)หลักการคืนคนดีสู่สังคม คู่กรณี ครัวเรือน และเครือญาติตระกูลแซ่สามารถอยู่ร่วมกันในสังคมอย่างสันติ