พนมนาคา: ตัวตนและอัตลักษณ์ของสัตว์ในมุมมองการวิจารณ์เชิงนิเวศ

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการนำเสนอตัวตนและอัตลักษณ์ของสัตว์ตามมุมมองการวิจารณ์ เชิงนิเวศและศึกษาระดับชั้นความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสัตว์ในนวนิยายเรื่อง พนมนาคา ของ พงศกร ดำเนินการวิจัยโดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยทางมนุษยศาสตร์ ทำความเข้าใจและตีความวรรณกรรมตามแนวคิดสัตวศึกษาในมุมมองการวิจารณ์ เชิงนิเวศ นำเสนอผลการวิจัยโดยใช้การพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า การนำเสนอตัวตนและอัตลักษณ์ของสัตว์ในนวนิยายเรื่องพนมนาคา มี 2 ประเภท คือ อัตลักษณ์ของสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ ได้แก่ พญานาค และอัตลักษณ์ของสัตว์เดรัจฉาน ได้แก่ งู การประกอบสร้างอัตลักษณ์ของสัตว์แต่ละประเภทนำไปสู่การที่มนุษย์ปฏิบัติต่อสัตว์แตกต่างกัน ซึ่งนำไปสู่การจัดระดับชั้นความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสัตว์ 3 ระดับ ได้แก่ สัตว์มีสถานะสูงกว่ามนุษย์ คือ พญานาค มนุษย์จึงปฏิบัติต่อพญานาคอย่างนอบน้อมเคารพบูชาเพราะเกรงกลัวในอิทธิฤทธิ์และความลึกลับของพญานาค จนเกิดเป็นพิธีกรรมในการบูชาพญานาค ระดับชั้นความสัมพันธ์สัตว์มีสถานะเท่าเทียมกับมนุษย์ มนุษย์กลุ่มนี้เป็นตัวละครฝ่ายดีที่เป็นมิตรกับธรรมชาติ มีความเห็นอกเห็นใจ และเห็นคุณค่าของสิ่งมีชีวิตทุกชนิด นำไปสู่การปฏิบัติต่อธรรมชาติอย่างเคารพซึ่งกันและกัน และระดับชั้นความสัมพันธ์สัตว์มีสถานะต่ำกว่ามนุษย์ มนุษย์กลุ่มนี้เป็นตัวละครฝ่ายร้ายที่มีมโนทัศน์ความเป็นอื่นจากธรรมชาติมองว่าธรรมชาติคือศัตรูโดยเฉพาะสัตว์ แม้แต่มนุษย์ที่มีลักษณะเหมือนสัตว์ก็ต้องกักขังและทำลายล้าง เพราะถือเป็นความอัปยศของเผ่าพันธุ์