สิทธิและเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น :ความแตกต่างในการวิพากษ์วิจารณ์ ตามหลักกฎหมายของสหรัฐอเมริกาและประเทศไทย

บทคัดย่อ

 ประเทศสหรัฐอเมริกา ได้บัญญัติให้ความคุ้มครองหลักเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น (Freedom of Expression) ไว้ในรัฐธรรมนูญ และศาลสูงสุดได้วางบรรทัดฐานไว้ว่าเสรีภาพดังกล่าวนั้นเป็นกลไกสำคัญในการแลกเปลี่ยนข้อมูลข่าวสารในระบบตลาดเสรี (Free Market of Ideas) ซึ่งจะทำให้ประชาชนได้รับข้อมูลข่าวสารที่สมูบรณ์ สามารถวิเคราะห์ เข้าใจและตัดสินใจบนพื้นฐานของข้อมูลในสังคมอุดมปัญญานั้นได้อย่างมีประสิทธิภาพและถูกต้อง การปิดกั้นการใช้เสรีภาพดังกล่าวจึงไม่อาจจะกระทำได้

            สิทธิและเสรีภาพของประชาชนและสื่อสารมวลชน (Freedom of Press) ในการวิพากษ์วิจารณ์และเข้าถึงข้อมูลต่างๆ จึงเป็นสิทธิพื้นฐาน (Fundamental Rights) ที่แสดงถึงความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์นี้  ในขณะเดียวกันสิทธิและเสรีภาพนี้ เป็นสิ่งบ่งชี้ว่าประเทศนั้นให้ความเคารพในการปกครองในระบอบประชาธิปไตยที่จะต้องยอมรับฟังความเห็นที่แตกต่าง โดยเฉพาะในการบริหารรัฐกิจ และกรณีการเป็นบุคคลสาธารณะ (Public Figure) ซึ่งหมายถึงผู้รับเงินเดือนจากภาษีของประชาชนและทำกิจการเพื่อสาธารณะ (Public Service) จะต้องมีความอดทนต่อการถูกวิพากษ์วิจารณ์จากประชาชนซึ่งเป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตยและสื่อสารมวลชนในการตรวจสอบบุคคลสาธารณะดังกล่าว โดยเฉพาะกรณีของผู้ที่ได้รับอาณัตจากประชาชนให้ใช้อำนาจบริหารรัฐกิจ ย่อมจะต้องมีความอดทนต่อการตั้งคำถามและการตรวจสอบอย่างเข้มข้น การตรากฎหมายในการปิดกั้นการใช้เสรีภาพดังกล่าวจึงสามารถกระทำได้อย่างจำกัดที่สุด รวมถึงการฟ้องร้องดำเนินคดีกับสื่อสารมวลชนและประชาชนที่วิพากษ์วิจารณ์การทำงานของรัฐบาลจึงเป็นเรื่องที่ไม่เป็นที่ยอมรับจากสังคมประชาธิปไตยที่เคารพหลักนิติรัฐและนิติธรรม

            อย่างไรก็ตาม การใช้เสรีภาพดังกล่าวย่อมมีขอบเขต เพราะสิทธิและเสรีภาพนี้เป็นสิทธิสัมพัทธ์ที่จะต้องเกี่ยวพันกับปัจเจกชนอื่น รวมถึงความสงบเรียบร้อยของสังคมโดยรวม รัฐจึงอาจใช้อำนาจในการจัดระเบียบการใช้สิทธิและเสรีภาพดังกล่าวได้ หากรัฐสามารถอธิบายให้เห็นถึงประโยชน์อันสำคัญยิ่งยวด จึงมีความจำเป็นอย่างที่สุดที่จะต้องใช้วิธีการในการจัดระเบียบหรือควบคุมการแสดงออกดังกล่าวได้ด้วยวิธีการที่รุนแรงน้อยที่สุด โดยเฉพาะในกรณีที่กฎเกณฑ์นั้นจะมีผลถึงขนาดที่จะทำให้การแสดงออกไม่สามารถกระทำได้เลยนั้น  การแสดงออกนั้นจะต้องมีภยันตรายร้ายแรงต่อสังคมอย่างชัดแจ้งอย่างแท้จริงเท่านั้น การที่รัฐจะใช้อำนาจในการจำกัดเสรีภาพดังกล่าวจึงเป็นกรณีข้อยกเว้นและที่จำกัดอย่างมาก

            หากเปรียบกับประเทศไทย จะพบว่ามีการใช้กฎหมายอาญาว่าด้วยหมิ่นประมาท รวมถึงการหมิ่นพระบรมเดชานุภาพตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 เป็นเครื่องมือในการจำกัดเสรีภาพของประชาชนในการแสดงความคิดเห็นและการเข้ามามีส่วนร่วมในการแสดงความคิดเห็นที่เกี่ยวข้องกับการบริหารราชการแผ่นดิน รวมถึงการวินิจฉัยคดีที่ยังไม่แน่นอนของศาลในการคุ้มครองบุคคลสาธารณะ และผู้พิพากษาในบางกรณีที่ถูกวิพากษ์วิจารณ์หรือตั้งคำถามอันเนื่องจากการปฏิบัติหน้าที่หรือการพิพากษาอรรถคดี นอกจากนี้ ยังมีกฎหมายพิเศษในการควบคุมการโฆษณาสินค้าประเภทต่างๆ โดยเฉพาะที่เกี่ยวข้องกับการห้ามโฆษณาแอลกอฮอล์ ที่มีลักษณะเป็นการห้ามอย่างเด็ดขาดแล้ว หากพิจารณาว่าประเทศไทยยอมรับและเคารพหลักเสรีภาพดังกล่าว และเชื่อว่าประชาชนจะมีสติปัญญาเพียงพอแล้ว การปิดกั้นเสรีภาพและการจำกัดการโฆษณาแอลกอฮอล์โดยเด็ดขาดจึงไม่น่าสอดคล้องหลักรัฐธรรมนูญ และกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง (International Covenant on Civil and Political Rights: ICCPR) ค.ศ.1966 ที่ประเทศไทยได้ให้สัตยาบันและผูกพันมาตั้งแต่ปี พ.ศ.2539 อย่างชัดแจ้ง

            บทความนี้จึงพยายามศึกษาเปรียบเทียบหลักเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นเฉพาะในกรณีของประชาชนและสื่อมวลชนในการวิพากษ์วิจารณ์บุคคลอื่น โดยเฉพาะบุคคลที่ถือเป็นบุคคลสาธารณะ และหลักการห้ามโฆษณาเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ของไทย ตลอดจนวิเคราะห์บางกรณีของคำพิพากษาศาลฎีกาเกี่ยวกับการวิพากษ์วิจารณ์นักการเมือง ข้าราชการ ตลอดจนผู้พิพากษา ฯลฯ ที่ดูเหมือนจะห่างไกลจากหลักการให้ความเคารพเสรีภาพดังกล่าวในประเทศที่พัฒนาแล้วอย่างมากในอนาคตต่อไป