การเพิ่มประสิทธิภาพการปลูกข้าวของเกษตรกรในพื้นที่ชุ่มน้ำบึงบอระเพ็ด จังหวัดนครสวรรค์
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
พื้นที่เกษตรกรรมรอบบึงบอระเพ็ด จังหวัดนครสวรรค์ ตั้งอยู่นอกเขตชลประทาน มีการปลูกข้าวนาปีในฤดูฝนและปลูกนาปีและนาปรังตลอดปีทำให้ไม่สามารถประเมินการใช้น้ำได้ซึ่งส่งผลต่อการทำนาและการวางแผนเริ่มฤดูปลูก การปลูกข้าวของเกษตรกรในพื้นที่ชุ่มน้ำบึงบอระเพ็ดมีปัญหาหลักคือ การขาดแคลนน้ำ ต้นทุนการผลิตสูงโดยเฉพาะราคาปุ๋ยเคมี การขาดความรู้ในการผลิตข้าวที่ถูกต้อง การใช้ปุ๋ยเคมีเกินความจำเป็นและไม่ตรงกับความต้องการของข้าว การระบาดของโรคและแมลงศัตรูพืช การใช้สารเคมีกำจัดวัชพืชและการเผาเศษวัสดุเพื่อเตรียมดินส่งผลให้ดินเสื่อมโทรม ส่งผลกระทบต่อประสิทธิภาพการผลิตยังส่งผลสภาพแวดล้อม งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการปลูกข้าวในพื้นที่นำร่อง 200 ไร่ ในตำบลวังมหากร อำเภอท่าตะโก และตำบลทับกฤช อำเภอชุมแสง โดยการพัฒนาและเปรียบเทียบประสิทธิภาพการปลูกข้าวระหว่างการทำนารูปแบบดั้งเดิม (หว่านน้ำตม) กับการทำนารูปแบบใหม่ที่ใช้การจัดการปุ๋ยตามค่าวิเคราะห์ดิน (SSF) และการจัดการน้ำแบบเปียกสลับแห้ง (AWD) โดยใช้กระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนดังนี้ 1) การวิเคราะห์สถานการณ์และกำหนดแนวทางการจัดการทรัพยากรน้ำและการผลิตทางการเกษตร 2)การใช้เครื่องมือชุมชนเพื่อวิเคราะห์ปัญหา วางแผนแก้ไข และจัดการทรัพยากรตนเอง 3) การจัดทำแปลงสาธิตโดยชุมชนเพื่อการเรียนรู้และขยายพื้นที่การผลิตข้าวรูปแบบใหม่ 4) การศึกษาดูงานโดยชุมชน เพื่อการสร้างแรงบันดาลใจและวางแผนการเปลี่ยนแปลงการปลูกข้าว 5) การรับและประยุกต์ใช้องค์ความรู้จากผู้เชี่ยวชาญและปราชญ์ชาวบ้าน 6) การเยี่ยมเยือนแปลงนาสาธิตโดยชุมชนเพื่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ 7)การจัดเวทีคืนข้อมูลโดยชุมชนในการตรวจสอบข้อมูลร่วม สร้างความเข้าใจ และขับเคลื่อนการตัดสินใจเพื่อการเปลี่ยนแปลงที่ยั่งยืน 8) การกำหนดขอบเขตเทคโนโลยีและการจัดทำแปลงสาธิตโดยชุมชน เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตข้าวอย่างยั่งยืน และ 9)การตรวจวิเคราะห์ดินและจัดการปุ๋ยตามค่าวิเคราะห์ดิน ส่งผลให้แปลงนารูปแบบใหม่มีจำนวนหน่อเฉลี่ยสูงกว่ารูปแบบดั้งเดิม และมีแนวโน้มความสูงของต้นข้าวมากกว่าในช่วงปลายของการเจริญเติบโต ผลผลิตเฉลี่ยและผลตอบแทนสุทธิต่อไร่สูงกว่า และเกษตรกรตระหนักเรื่องต้นทุนมากขึ้นและปรับพฤติกรรมการใช้ปัจจัยการผลิตอย่างเหมาะสม แสดงให้เห็นถึงศักยภาพของการขยายผลและความยั่งยืน สรุปได้ว่าการทำนารูปแบบใหม่เพิ่มผลผลิตและรายได้ ใช้ทรัพยากรน้ำอย่างมีประสิทธิภาพ ลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม และส่งเสริมการเกษตรที่ยั่งยืนในพื้นที่ชุ่มน้ำที่เผชิญปัญหาการเปลี่ยนแปลงจากสภาพภูมิอากาศ
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Area Based Development Research Journal values copyright protection and licensing to safeguard author rights and facilitate the appropriate dissemination of research. Our policies ensure openness, accessibility, and attribution. Authors retain copyright ownership, and articles are published under a Creative Commons Attribution License (CC BY), allowing sharing, adaptation, and proper attribution. Authors have the freedom to publish under the CC BY license, granting broad reuse and distribution permissions. The journal supports posting articles on third-party repositories, adhering to institutional and funding restrictions. Author guidelines detail copyright and licensing requirements, empowering authors with knowledge about their rights and responsibilities. These policies cultivate an environment of collaboration, openness, and responsible sharing, benefiting authors and the research community while honoring intellectual property rights.
เอกสารอ้างอิง
Agricultural Production Information System. (2025). Production report of crop cultivation by area, cropping year 2022/23. Department of Agricultural Extension, Ministry of Agriculture and Cooperatives. Retrieved June 10, 2025, from: https://production.doae.go.th/service/data-state-location. (in Thai)
Angsurat, A. (2013). Integrated research in agricultural extension. Bangkok, Thailand: Kasetsart University. (in Thai)
Anuttarankun, N., Pohwiang, N., Kwangkwang, W., Thiruppasornkul, R., & Awakul, P. (2018). Soil erosion assessment in the Bung Boraphet watershed using GIS. Conference on Natural Resources, Geographic Information Systems, and Environment, December 14, 2018, Information Technology and Communication Service Center Building Naresuan University, Phitsanulok, Thailand. (in Thai).
Anuttarankun, N. (2022). Participatory water management project in the Bung Boraphet wetland area Nakhon Sawan Campus Establishment Project (Final Reports). Mahidol University: Research and Academic Service Center. (in Thai).
Ariyatanakottawong, P. (2015). Rice and production technology. Bangkok, Thailand: Triple Education Co., Ltd. (in Thai).
Arnstein, S. R. (1969). A ladder of citizen participation. Journal of the American Institute of Planners, 35(4), 216–224. https://doi.org/10.1080/01944366908977225
Benjawan, P., Chuanchom, D., Phamorn, P., Preamkamon, M., Kedsinee, P., Poolset, P., …., & Thararat, M. (2025). RD107 (Phitsanulok 72), a non-glutinous rice variety. Thai Rice Research Journal, 16(1), 6–16. (in Thai).
Bumrungbood, J., Hanpattanakit, P., Chidthaisong, A., Saeng-Ngam, S., & Vanitchung, S. (2020). Efficiency of water management by alternative wetting and drying on rice growth and production. Srinakharinwirot University Journal of Science and Technology, 12(24), 25–41. (in Thai).
Chanayotha, P., Phra Methee Watcharaporn, & Sombun, T. (2025). Model of integrated strategy development of school administration based on Buddhist principles and creative technology for small-sized elementary schools in Northeastern Thailand. Journal of Educational Innovation and Research, 9(1), 358–373. (in Thai).
Cornwall, A. (2008). Unpacking “participation”: Models, meanings and practices. Community Development Journal, 43(3), 269-283. https://doi.org/10.1093/cdj/bsn010
Food and Agriculture Organization of the United Nations. (2021). The State of Food and Agriculture 2021: Making agrifood systems more resilient to shocks and stresses. Rome, Italy: FAO.
Hantanapong, A., Meepanya, S., Jaikawin, S., Kanghae, P., & Inted, S. (2025). Enhancement of rice production through the development of farmers by utilizing rice production technologies from Rice Department in Mae Jam District, Chiang Mai Province, Thailand. Area Based Development Research Journal, 17(1), 18–34. (in Thai).
Mahidol channel. (2022). Water Management in Bueng Boraphet. Mahidol university. Retrieved August 10, 2025, from: https://youtu.be/C2VVypCijK4?si=kZXmTLZtMT7KFW4f. (in Thai)
National Oceanic and Atmospheric Administration. (2023). Climate Change: Global Temperature. Retrieved May 24, 2025, from https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-global-temperature
Office of Agricultural Economics. (2023a). Planted area, harvested area, production, and yield per rai at 15% moisture content by country, region, and province, crop year 2022/23. Retrieved May 24, 2025, from https://www.oae.go.th/assets/portals/1/fileups/prcaidata/files/major%20rice%2065 (1).pdf. (in Thai).
Office of Agricultural Economics. (2023b). Table of quantity and value of major chemical fertilizer imports, 2018–2022. Retrieved June 8, 2025, from https://www.oae.go.th/view/1/ปัจจัยการผลิต/TH-TH. (in Thai).
Office of Agricultural Economics. (2023c). Report on the situation of major agricultural commodities, 2023. Retrieved June 8, 2025, from https://www.oae.go.th. (in Thai).
Phumkumarn, P., Khwanyuen, B., Chomphuchan, C. & Samanmit, P. (2025). Identifying dry season rice cultivation areas around Bueng Boraphet using multi-temporal Landsat-8 Imagery. In Proceedings of The 30th National Convention on Civil Engineering, May 28-30, 2025, Prachuap Khiri Khan, Thailand. (in Thai).
Pochana, S. (2012). Cost and socio-economic return analysis of farmers under the philosophy of sufficiency economy in Lampang province. (Master’s thesis) Faculty of Economics, Sukhothai Thammathirat Open University. (in Thai).
Rattanacharoen, N., Phusiri, P., Tuisakda, W., Khumkhrong, T., Sukkasem, A., Saibunchuai, W., Niltui, S., Chawasri, W., & Boonprasert, S. (2024). Guidelines for learning process management (Training module/Teaching manual). Retrieved August 23, 2025, from: https://k-station.doae.go.th/wp-content/uploads/2025/06/เล่มวิชา-AEK101-การจัดกระบวนการเรียนรู้.pdf. (in Thai).
Saraphin, P., Bupphachart, U., & Anuttarankun, N. (2015). A study of the relationship between land use change and water balance in the Bung Boraphet wetland using modeling. Academic Journal of Science and Technology Nakhon Sawan Rajabhat University, 7(7). 1-18. (in Thai).
Suphan Buri Land Development Station. (2016). Principles of effective chemical fertilizer application in rice fields. Rice Department, Ministry of Agriculture and Cooperatives. Retrieved May 14, 2025, from: https://r01.ldd.go.th/spb/Document%2059/puisangtat.pdf. (in Thai).
Technology Transfer Division Rice Research Institute. (2000). Knowledge about rice. Bangkok: Pathum Thani Rice Research Center, Department of Agriculture. (in Thai).
Thai PBS. (2024, March 13). Drought solution and water conflict mitigation in “Bung Boraphet”: Reducing conflicts between farmers and fishermen. Disaster. Retrieved August 10, 2025, from https://www.thaipbs.or.th/news/content/337926. (in Thai).
Water Management Development Division. (2016). Handbook for alternate wetting and drying (AWD) rice farming under the demonstration field project, fiscal year 2015. Royal Irrigation Department, Ministry of Agriculture and Cooperatives. Retrieved May 10, 2025, from: http://water.rid.go.th/waterm/template/manager/FProjectMAC/portfolio/58.pdf. (in Thai).
Weeraphatanniran, P. (2022). Handbook for sub-district-level area-based agricultural development planning. Ecosystem and Community Power Foundation. Retrieved May 10, 2025, from: https://anyflip.com/hsknn/coul/basic (in Thai).
