สถานการณ์ที่ตั้งและองค์ประกอบเมืองเก่าในพื้นที่แอ่งเชียงใหม่-ลำพูน

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์สถานการณ์ที่ตั้ง การเข้าถึง และองค์ประกอบเมืองเก่า 25 พื้นที่เมืองเก่า วิธีการวิจัยใช้การสำรวจวิเคราะห์เรื่องราวเอกสาร การสำรวจและสังเกตการณ์พื้นที่ การพัฒนาฐานข้อมูลที่ตั้งและองค์ประกอบเมืองเก่า ทำการประมวลผลวิเคราะห์ข้อมูลร่วมกันบนระบบภูมิสารสนเทศด้วยแบบจำลองวิเคราะห์พื้นผิว และการซ้อนทับชั้นข้อมูลปัจจัยที่ตั้งเมือง การเข้าถึง และองค์ประกอบเมืองเก่า เช่น แนวกำแพงเมือง คันดิ คูน้ำ ศาสนสถาน สถานที่และองค์ประกอบเมืองสำคัญ ผลวิจัยพบว่า เมืองเก่ามีพัฒนาการของช่วงเวลาสำคัญ ได้แก่ สมัยหริภุญไชย (พุทธศตวรรษที่ 13-19) สมัยล้านนา (พุทธศตวรรษที่ 19-23) และสมัยฟื้นฟูบ้านเมืองล้านนา (พุทธศตวรรษที่ 23 เป็นต้นมา) สถานการณ์เมืองเก่าพบลักษณะกลุ่มเมืองสามลักษณะ ได้แก่ 1) กลุ่มเมืองเก่าสถานการณ์ดี องค์ประกอบเมืองได้รับการอนุรักษ์ไว้อย่างเหมาะสม เป็นเมืองประวัติศาสตร์ที่มีชีวิตในบริทเมืองและชุมชน เช่น เมืองหริภุญไชย เมืองเชียงใหม่ เวียงกุมกาม และเวียงท่ากาน 2) กลุ่มเมืองเก่าสถานการณ์ปานกลาง องค์ประกอบเมืองมีความเสี่ยงจากการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินของการเป็นเมือง การอยู่อาศัย และการใช้พื้นที่เพื่อการเกษตรกรรม องค์ประกอบเมืองเก่าหลงเหลือแทรกตัวอยู่ในบริบทพื้นที่เมืองและชานเมือง เช่น เวียงสวนดอก เวียงเจ็ดลิน เวียงบัว เวียงเถาะ และเวียงมโน เป็นต้น 3) กลุ่มเมืองสถานการณ์ที่จำเป็นต้องพิจารณา องค์ประกอบเมืองมีจำนวนน้อย อยู่ในบริบทพื้นที่ชานเมือง หุบเขา และขอบที่ราบของแอ่งเชียงใหม่-ลำพูน มีความเชื่อมโยงกับพื้นที่ธรรมชาติ และแหล่งมรดกวัฒนธรรมการตั้งถิ่นฐานของแหล่งเตาเผาอินทขีล แหล่งผลิตเครื่องถ้วยโบราณ และเรื่องราวประวัติศาสตร์ เช่น เมืองแกน เมืองกื้ด เมืองออน และเมืองกลาง เป็นต้นนอกจากนั้นพบว่าองค์ประกอบเมืองประเภทไม้ยืนต้นสำคัญทางพุทธศาสนา (ต้นโพธิ์) เชื่อมโยงกับวิถีวัฒนธรรมล้านนาพบได้ในทุกพื้นที่เมือง มีการรักษาไว้ผ่านประเพณีและความเชื่อท้องถิ่น กลุ่มเมืองเก่าทั้งสามลักษณะมีปัจจัยสำคัญต่อการพิจารณาในด้านบริบทที่ตั้ง การเปลี่ยนแปลงจากการเป็นเมือง การรับรู้และการสื่อความหมายความเป็นเมืองเก่า เพื่อลดความเสี่ยงต่อการถูกทำลายลงขององค์ประกอบเมืองเก่าในอนาคต ตลอดจนการบูรณาการฐานข้อมูลองค์ประกอบเมืองเก่า เพื่อเป็นส่วนหนึ่งสำหรับการวางแผน การอนุรักษ์ การพัฒนา ร่วมกับการบริหารจัดการมรดกวัฒนธรรมเมืองประวัติศาสตร์ร่วมกันได้อย่างเหมาะสมต่อไป