จาตุรงคสันนิบาต (1): ที่มาของพุทธประเพณีมาฆบูชาในสังคมไทย

บทคัดย่อ

         จาตุรงคสันนิบาต หมายถึง เหตุการณ์ 4 ประการที่เกิดขึ้นพร้อมกันในคราวพระอรหันต์ขีณาสพผู้มีอภิญญา ได้รับการอุปสมบทแบบเอหิภิกขุอุปสัมปทา จำนวน 1,250 รูป มารวมตัวกันตามธรรมดาของตนไม่มีผู้ใดนัดหมาย ณ เวฬุวันมหาวิหาร จาตุรงคสันนิบาตเป็นเหตุการณ์สำคัญที่เกิดขึ้นในวันเพ็ญเดือน 3 หรือวันมาฆบูชา ชาวพุทธไทยรับรู้จากการพระราชกุศลมาฆบูชาคราวรัชกาลที่ 4 ที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดเกล้าฯ ให้จัดขึ้นในพระบรมมหาราชวัง และส่งต่อมายังราษฎรทั่วไปให้ได้ถือเอากิจกรรมนี้ไปปฏิบัติบูชาในทุกวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 3 ตามปฏิทินจันทรคติ
         การพระราชกุศลมาฆบูชาตามที่มาในพระราชนิพนธ์พระราชพิธีสิบสองเดือน เป็นการปฏิบัติตามแบบโบราณบัณฑิต มีความเป็นไปได้ว่าจะเป็นพระอรรถกถาจารย์ชาวอินเดียและศรีลังกา เนื่องจากมีแบบของโบราณบัณฑิตดังกล่าวให้ข้อมูลที่ตรงกับคัมภีร์อรรถกถา มัชฌิมนิกาย ทีฆนขสูตร และจุดนี้เองนำไปสู่การเผยแพร่องค์ความรู้เรื่องจาตุรงคสันนิบาต นอกจากนั้น ยังพบข้อมูลเรื่องจาตุรงคสันนิบาตเพิ่มเติมในคัมภีร์อรรถกถาทีฆนิกาย มหาปทานสูตรอีกแห่งหนึ่ง เมื่อศึกษาข้อความจากคัมภีร์อรรถกถาทั้งสองพบว่า มีความสอดคล้องกันทั้งเหตุการณ์และบริบทรอบข้าง เพียงแต่รายละเอียดของจาตุรงคสันนิบาต มีความแตกต่างกันเล็กน้อย ซึ่งความสอดคล้องกันของอรรถกถาทั้งสองนี้สามารถนำไปสู่การศึกษาข้อมูลในคัมภีร์ชั้นพระไตรปิฎกได้ แม้ว่าในคัมภีร์มัชฌิมนิกาย ทีฆนขสูตร จะไม่ปรากฏเรื่องราวที่แสดงให้เห็นถึงองค์จาตุรงคสันนิบาตก็ตาม แต่ก็ยังมีคัมภีร์ทีฆนิกาย มหาปทานสูตร อีกหนึ่งคัมภีร์ที่อาจเป็นกุญแจไขคำตอบเรื่องเหตุการณ์จาตุรงคสันนิบาตในคัมภีร์ชั้นพระไตรปิฎกก็เป็นได้