การศึกษาวิเคราะห์บันทึกสำคัญท้ายคัมภีร์ใบลานอักษรธรรม วัดมหาธาตุ จังหวัดยโสธร

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์นำเสนอผลการวิเคราะห์ข้อบันทึกสำคัญจารึกท้ายคัมภีร์ใบลานอักษรธรรม วัดมหาธาตุ จังหวัดยโสธร เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ มีวิธีดำเนินการวิจัยเชิงเอกสาร โดยมีกลุ่มตัวอย่าง คือ ใบลานที่มีอายุระหว่าง 500 – 150 ปี อยู่ในช่วงปี พ.ศ. 2110 – พ.ศ. 2396 จำนวน 93 เรื่อง

ผลการวิจัยพบว่า ข้อบันทึกสำคัญจารึกท้ายคัมภีร์ใบลานอักษรธรรมมี 4  ด้านหลัก คือ  (1) ด้านบุคคล มีหลากหลายกลุ่มบุคคล จำแนกได้ 2 กลุ่ม คือ นักบวชและคฤหัสถ์ เป็นผู้มีส่วนในการสร้างคัมภีร์ใบลาน ต่างกันที่สมณศักดิ์ในการเรียกขาน ซึ่งมีผลต่อวิถีการดำเนินชีวิตในด้านความเชื่อของท้องถิ่น การใช้สมณศักดิ์ต่างกันเพื่อบ่งชี้ความสามารถด้านการศึกษาและด้านการบริหาร (2) ด้านความปรารถนา ผู้สร้างคัมภีร์ตั้งความปรารถนาให้เกิดประโยชน์กับตนเองในชาตินี้และชาติหน้า ผู้ที่ต้องการสู่ทางพ้นทุกข์จึงสร้างคัมภีร์พระไตรปิฎกใบลานไว้ โดยผูกคาถาว่า นิพพานปัจจโย โหตุ คำปรารถนาได้สืบต่อถึงปัจจุบันเมื่อทำบุญกุศลทุกครั้งมักจะอธิษฐานกำกับว่า นิพพานปัจจโย โหตุ (3) ด้านสถานที่ อักษรธรรมอีสานได้รับอิทธิพลมาจากอักษรธรรมล้านช้างและพื้นที่ภาคอีสาน ด้วยเหตุสภาพพื้นที่ใกล้กัน วัฒนธรรมทางการศึกษา และการใช้อักษรธรรมในการติดต่อสื่อสาร และ (4) ด้านคำถ่อมตน จารึกถึงความถ่อมตนด้านความรู้ของผู้จาร มีปรากฎน้อยมากในงานวิจัยนี้

และพบจุดที่น่าสังเกตที่สำคัญ คือ 1) การใช้ศักราช ใช้แบบจุลศักราช มีความหมาย 2 นัยยะ คือ ใช้บอกจุลศักราชปกติและใช้บอกพุทธศักราช 2) การใช้ปี 2 แบบ คือ ปีหนไทยและปีนักษัตรไทย 3) ยาม มียามกองงาย ยามแถใกล้เที่ยง ยามกองเที่ยง หรือ ยามเที่ยง ยามกองแลง ยามแถใกล้ค่ำ 4) เดือนที่สร้างมากที่สุด คือ เดือนเมษายน 5) ข้างขึ้นข้างแรมที่พบมากที่สุด คือ ข้างขึ้น และ 6) สร้างเสร็จในวันพระมีมากถึง 12 เรื่อง

ผู้วิจัยกล่าวได้ว่า การจารึกท้ายคัมภีร์ใบลานอักษรธรรม ถือเป็นการสืบเจตนารมณ์ของบรรพบุรุษที่ต้องการสืบทอดพระพุทธศาสนาให้ตั้งมั่นและคงอยู่ไปนานเท่านาน