เมื่อผู้ปกครองสถาปนาตนเป็นรัฐ: ข้อหา “ยุยงปลุกปั่น” กับ การบังคับใช้กฎหมายแบบอำนาจนิยมในประเทศไทย

บทคัดย่อ

บทความชิ้นนี้พิจารณาพัฒนาการของตัวบทและการบังคับใช้ข้อหาประมวลกฎหมายอาญามาตรา 116 หรือข้อหายุยงปลุกปั่น ซึ่งอยู่ในหมวดความผิดต่อความมั่นคงของรัฐ อย่างสัมพันธ์กับประวัติศาสตร์และบริบททางการเมืองของประเทศไทย โดยต้องการชี้ให้เห็นว่าข้อกล่าวหานี้เป็นมรดกตกทอดจากการตรากฎหมายในระบอบสมบูรณาญาสิทธิ ราชย์ที่กรอบคิดเรื่องรัฐ รัฐบาล และผู้ปกครองรัฐ ยังไม่ได้แยกออกจากกัน ลักษณะการบังคับใช้ข้อหานี้ยังสัมพันธ์กับลักษณะการใช้อำนาจของผู้ปกครองในแต่ละช่วงเวลา ข้อหามาตรา 116 ถูกใช้อย่างเข้มข้นมากขึ้นในช่วงยุครัฐประหารของจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ โดยเฉพาะการใช้ร่วมกันกับข้อหาเรื่องการกระทำการอันเป็นคอมมิวนิสต์ในอดีต และยังปรากฏคดีจำนวนหนึ่งในช่วงหลังการรัฐประหาร 2549 ภายใต้บริบทความขัดแย้งทางการเมืองระหว่างสีเสื้อ จนกระทั่งในช่วงหลังรัฐประหารของคณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) การใช้ข้อกล่าวหานี้ก็พุ่งสูงขึ้นอย่างไม่เคยมีมาก่อน

คดีที่เกิดขึ้นส่วนใหญ่เป็นคดีที่เกี่ยวข้องกับเสรีภาพในการแสดงออกและเสรีภาพในการชุมนุม โดยเฉพาะการแสดงออกในทางวิพากษ์วิจารณ์หรือคัดค้านผู้ปกครองในขณะนั้น ผู้ปกครองโดยเฉพาะหลังการรัฐประหาร ได้ใช้ข้อกล่าวหานี้เป็นเครื่องมือในการยับยั้งเสรีภาพในการแสดงออกและสร้างภาระทางคดีให้กับผู้ถูกกล่าวหา พร้อมกับการตีความข้อกล่าวหานี้ประหนึ่งว่ารัฐบาลหรือผู้ปกครองกลายเป็น “รัฐ” เสียเอง และความมั่นคงของผู้ปกครองกลับกลายไปเป็น “ความมั่นคงของรัฐ” การทำความเข้าใจการใช้ข้อหายุยงปลุกปั่นอย่างมีประวัติศาสตร์ จึงเป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยสะท้อนถึงระบอบอำนาจนิยมในบริบทการเมืองไทยได้อีกแง่มุมหนึ่ง