การใช้วิธีพิจารณาคดีตามความเหมาะสมในศาลปกครองชั้นต้นของประเทศไทย

บทคัดย่อ

องค์ประกอบหนึ่งของหลักนิติรัฐคือ การบริหารงานกระบวนการยุติธรรมให้มีประสิทธิภาพ เป็นธรรม และรวดเร็ว จากสถิติการรับคดีของเข้าศาลปกครองชั้นต้นพบว่านับแต่เปิดทำการจนถึงวันที่ 31 มีนาคม 2567 มี 149,706 คดี และมีคดีที่แล้วเสร็จ 133,052 คดี ปัจจุบันศาลปกครองชั้นต้นมีคดีที่อยู่ระหว่างพิจารณา 16,654 คดี ซึ่งระยะเวลาในการพิจารณาคดีจะขึ้นอยู่กับปริมาณคดีที่อยู่ในความครอบครองของตุลาการ เช่น ตุลาการเจ้าของสำนวนมีคดีอยู่ในความครอบครองไม่เกิน 48 คดี ศาลจะใช้เวลาพิจารณาประมาณ 2 ปี 6 เดือน หากมีคดีอยู่ในความครอบครองเกินกว่า 49-72 คดี ศาลจะใช้เวลาพิจารณาประมาณ 3 ปี 1 เดือน 15 วัน และสามารถเพิ่มระยะเวลาในแต่ละขั้นตอนออกไปอีก 0.25 เท่า ทุกจำนวน 24 คดี ทำให้คดีที่มีข้อเรียกร้องเล็กน้อยและคดีที่ไม่มีข้อพิจารณาคดีที่ยุ่งยากไม่ได้รับการพิจารณาคดีภายในระยะเวลาที่รวดเร็วตามสัดส่วนของความยุติธรรมที่จะเกิดขึ้น ปัจจุบันแม้มีใช้การพิจารณาโดยเร่งด่วนเพื่อลดปัญหาความล่าช้าที่เกิดขึ้น แต่การใช้กระบวนพิจารณาโดยเร่งด่วนจะกระทำได้ต่อเมื่อ ศาลเห็นว่าขั้นตอนการพิจารณาตามปกติอาจเกิดความเสียหายอย่างร้ายแรงแก่ผู้ฟ้องคดีที่ยากแก่การเยียวยาแก้ไขในภายหลัง หรืออาจเป็นอุปสรรคแก่การบริหารงานของรัฐหรือแก่บริการสาธารณะ ทำให้คดีที่มีข้อเรียกร้องเล็กน้อยและคดีที่ไม่มีข้อพิจารณาคดีที่ยุ่งยากที่อยู่นอกเหนือเงื่อนไขดังกล่าวไม่อาจใช้การพิจารณาโดยเร่งด่วนได้ และหากปล่อยให้คดีที่มีข้อเรียกร้องเล็กน้อยและคดีที่ไม่มีข้อพิจารณาคดีที่ยุ่งยากดำเนินกระบวนพิจารณาตามขั้นตอนปกติย่อมทำให้ผู้ฟ้องคดีอาจไม่ได้รับการเยียวยาได้อย่างทันท่วงที

            การวิเคราะห์ปัญหาเกี่ยวกับการนำวิธีพิจารณาคดีตามความเหมาะสมเพื่อแก้ไขปัญหาความล่าช้าอันเกิดจากการพิจารณาคดีในศาลปกครองชั้นต้นนี้ จำเป็นต้องศึกษาเกี่ยวกับระบบบริหารงานในกระบวนการยุติธรรมของศาลปกครอง มาตรการควบคุมการดำเนินกระบวนพิจารณาคดี รวมถึงการถ่วงดุลอำนาจภายในองค์กรตุลาการของศาลปกครองชั้นต้น โดยเปรียบกับกฎหมายวิธีพิจารณาคดีปกครองของศาลปกครองหรือศาลที่มีอำนาจพิจารณาคดีปกครองของต่างประเทศว่ามีการจัดระบบการบริหารงานในกระบวนการยุติธรรมอย่างไร เพื่อให้กระบวนการพิจารณาคดีปกครองนั้นมีความรวดเร็วยิ่งขึ้น อีกทั้งยังส่งเสริมให้ประชาชนที่มีคดีความเล็กน้อยใช้สิทธิทางศาลเพิ่มมากขึ้น

            จากการศึกษาพบว่าศาลปกครองหรือศาลที่มีอำนาจพิจารณาคดีปกครองของต่างประเทศมีการแบ่งกระบวนพิจารณาระหว่างคดีปกครองทั่วไปออกจากคดีที่มีข้อเรียกร้องเล็กน้อยและคดีที่ไม่มีข้อพิจารณาที่ยุ่งยาก เพื่อให้คดีเหล่านั้นได้รับการพิจารณาคดีที่เหมาะสมกับสัดส่วนของความยุติธรรมที่ประชาชนจะพึงได้รับ ดังนั้นผู้เขียนจึงเสนอให้มีการปรับปรุงวิธีพิจารณาคดีปกครองในศาลปกครองชั้นต้นเสียใหม่โดยการแบ่งกระบวนการพิจารณาคดีระหว่างคดีปกครองทั่วไปกับคดีที่มีข้อเรียกร้องเล็กน้อยและคดีที่ไม่มีข้อยุ่งยากออกจากกัน และจัดรูปแบบการพิจารณาคดีให้เหมาะสมกับข้อเรียกร้องของผู้ฟ้องคดีหรือความยุ่งยากในการพิจารณาคดีนั้น