บทบาทและความสำคัญทางการเมืองของ “ช้างเผือก” ในสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ

บทคัดย่อ

     บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์บทบาทและความสำคัญทางการเมืองของ “ช้างเผือก” ในสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ ที่เชื่อมโยงกับคติความเชื่อเรื่อง “ช้างมงคล” และแนวคิดเรื่อง “จักรพรรดิราช” ในสมัยกรุงศรีอยุธยา การศึกษาพบว่า ช้างเผือก หมายถึง ช้างที่มีมงคลลักษณะ 7 ประการ คือ ตาขาว เพดานปากขาว เล็บขาว ขนขาว พื้นหนังขาวหรือสีคล้ายหม้อใหม่ ขนหางขาว และอัณฑโกศขาวหรือสีคล้ายหม้อใหม่ ในทางกฎหมายเรียกว่า ช้างสำคัญ เป็นช้างมงคลตามคติความเชื่อโบราณว่าเป็นของมีค่า คู่บุญบารมีของกษัตริย์และเป็นสัตว์มงคลของบ้านเมือง ในสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิพบว่ามีช้างเผือกเกิดขึ้นมากถึง 7 ช้าง พระองค์จึงได้รับพระราชสมัญญาว่า “พระเจ้าช้างเผือก” นอกจากการเป็นของมีค่าคู่บุญบารมีกษัตริย์และการเป็นสัตว์มงคลคู่บ้านเมืองแล้ว ช้างเผือก ยังมีบทบาทและความสำคัญทางการเมืองอย่างน้อยใน 3 มิติ คือ 1) บทบาทและความสำคัญทางการเมืองในฐานะเป็นเครื่องราชบรรณาการไป “จิ้มก้อง” จักรพรรดิจีน 2) บทบาทและความสำคัญทางการเมืองในการสร้างพันธมิตรกับกรุงล้านช้างเพื่อถ่วงดุลอำนาจกับพม่า และ 3) บทบาทและความสำคัญทางการเมืองในการเป็น “ข้ออ้าง/เหตุผล” ของพม่าเพื่อทำสงครามกับกรุงศรีอยุธยา ทั้ง 3 มิติ ล้วนเชื่อมโยงแนวคิดเรื่อง “จักรพรรดิราช” หรือกษัตริย์ผู้มากด้วยบุญบารมี โดยช้างเผือกทำหน้าที่เสริมแนวคิดดังกล่าว