ภูมิทัศน์วัฒนธรรมของชุมชนดั้งเดิม กรณีศึกษาชุมชนคลองแควอ้อม จังหวัดสมุทรสงคราม

บทคัดย่อ

การศึกษาภูมิทัศน์วัฒนธรรมของชุมชนดั้งเดิม กรณีศึกษาชุมชนคลองแควอ้อม จังหวัดสมุทรสงคราม เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพที่มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาคุณลักษณะเฉพาะทางกายภาพ ลักษณะทางสังคม วัฒนธรรม และเศรษฐกิจที่มีผลต่อภูมิทัศน์วัฒนธรรมของชุมชน และสรุปบริบททางภูมิทัศน์วัฒนธรรมของชุมชนคลองแควอ้อมที่สะท้อนอัตลักษณ์ของชุมชนดั้งเดิมจังหวัดสมุทรสงคราม โดยใช้เทคนิคการวิเคราะห์เนื้อหา และเทคนิคการวิเคราะห์ โดยการแปลภาพถ่ายทางอากาศ ผลการวิจัยพบว่า องค์ประกอบพื้นฐานของชุมชนดั้งเดิมที่มีความเกี่ยวเนื่องกับ ประเด็นภูมิทัศน์วัฒนธรรม ประกอบด้วย (1) ลักษณะทางภูมิศาสตร์และระบบนิเวศ ของชุมชนดั้งเดิมคลองแควอ้อม จังหวัดสมุทรสงคราม เป็นพื้นที่ในเขตระบบนิเวศน้ำจืดที่เชื่อมต่อกับระบบนิเวศน้ำกร่อยอันเป็นรอยต่อของระบบนิเวศที่มีความเปราะบางและมีความเฉพาะตัวสูง ประกอบกับระบบน้ำและลมที่ได้รับอิทธิพลจากระบบนิเวศชายฝั่งทะเลก่อให้เกิดระบบน้ำขึ้น-น้ำลง และมีความหลากหลายทางชีวภาพทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ก่อให้เกิด (2) รูปแบบการตั้งถิ่นฐาน บริเวณริมน้ำสองฝั่งคลองแควอ้อมแบบแนวยาวตามแนวเส้นทางคมนาคม (Linear settlement) ในรูปแบบของการอยู่อาศัย และการขยายที่ดินทำกินนอนเพื่อดูแลพื้นที่เกษตรกรรมของตนกลายเป็นชุมชนริมน้ำบริบทสวนแบบยกร่องสูง อันสะท้อนการจัดการรูปแบบของพื้นที่เพื่อการอยู่รอดของมนุษย์และยกระดับความเป็นอยู่ที่ดีขึ้นตามลำดับการตั้งถิ่นฐานของมนุษย์ (3) ระบบกิจกรรม ถือเป็นสิ่งที่ถูกถ่ายทอดโดยตรงมาจากวิถีชีวิตและภูมิหลังทางวัฒนธรรม และจะไม่สามารถเกิดขึ้นได้หากปราศจากพื้นที่ที่ใช้ทำกิจกรรมและเวลา โดยรูปแบบของการใช้พื้นที่เกษตรกรรมสวนแบบยกร่องสูงทำให้เกิดกิจกรรมเชิงธุรกิจและกิจกรรมทางสังคม ซึ่งเป็นสิ่งที่ซ่อนอยู่ในวิถีชีวิตและพฤติกรรมของแต่ละบุคคล ครอบครัว และสังคมที่มีการกระทำสืบต่อกันมา รวมถึงสื่อให้เข้าใจถึงระบบสังคมของการอยู่ร่วมกันและการพึ่งพากัน และองค์ประกอบสุดท้าย คือ (4) วัฒนธรรม เป็นสิ่งที่ส่งผลต่อความคิดความเชื่อของมนุษย์ที่มีต่อสภาพแวดล้อม สภาพภูมิศาสตร์ ลักษณะทางเศรษฐกิจ ลักษณะทางสังคมและอื่นๆ อันก่อให้เกิดเป็นโลกทัศน์ที่มนุษย์สามารถตีออกมาเป็นคุณค่า แล้วเลือกคุณค่านั้นมาเป็นค่านิยมในการประพฤติปฏิบัติและดำเนินชีวิตในสังคมเรียกว่า “วัฒนธรรมชาวสวน” จากเงื่อนไขดังกล่าวทำให้ชุมชนคลองแควอ้อมเป็นชุมชนดั้งเดิมที่มีบริบททางภูมิทัศน์วัฒนธรรมของชุมชนริมนน้ำในเขตระบบนิเวศน้ำจืดที่มีกลุ่มวัฒนธรรมชาวสวนเป็นตัวแทน มีพื้นที่ระบบนิเวศน้ำจืดเป็นสื่อกลาง และมีภูมิทัศน์วัฒนธรรมเป็นผลลัพธ์ที่ส่งผลสะท้อนถึงอัตลักษณ์ของชุมชนดั้งเดิม จังหวัดสมุทรสงคราม