อุรังคนิทาน ตำนานพระธาตุทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

บทคัดย่อ

อุรังคนิทาน เป็นแม่บทวรรณกรรมแห่งตำนานพระบาทที่บันทึกด้วยภาษาท้องถิ่นทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย มีเรื่องราวเกี่ยวกับตำนานการสร้างพระธาตุต่าง ๆ ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนของไทย รวมถึงในเขตของฝั่งตะวันออกของแม่น้ำโขงในลาว วัตถุประสงค์หลักของอุรังคนิทานก็เพื่อทำให้พระธาตุพนมมีความน่าเคารพนับถืออย่างสูง จึงมีการแต่งนิทานขึ ้นมาเล่าว่า พระพุทธเจ้าได้เสด็จมาที่นี่ด้วยพระองค์เอง ทำให้สถานที่นี้ เป็นสถานที่ศักดิสิทธิ ์ ์ที่เกี่ยวเนื่องกับพระพุทธเจ้าโดยตรง สิ่งที่ติดตาม
มาพร้อมกับการเสด็จมาของพระพุทธเจ้าก็คือ ได้เกิดสถานที่ศักดิ์สิทธิ์สำคัญทางพระพุทธศาสนาขึ ้นหลายแห่ง ดังนั ้น อุรังคนิทานจึงเอื ้อประโยชน์ในการสร้างความศักดิสิทธิ์ให้กับพุทธศาสนสถานที่อยู่ไม่ห่างจากฝั่งตะวันตกของแม่น้ำโขงในประเทศไทยและฝั่งตะวันออกของแม่น้ำโขงในประเทศลาว การสร้างวรรณกรรมแบบนี้มีลักษณะคล้ายกับวรรณกรรมปุราณะในศาสนาพราหมณ์ ซึ่งมีจุดเริ่มต้นในอินเดียราวตอนต้นสมัยราชวงค์คุปตะ
พุทธศาสนสถานริมฝั่งแม่น้ำโขงที่มีอายุเก่าที่สุดอยู่ในราวสมัยทวารวดี (พุทธศตวรรษที่ 11-13) ดังนั ้น อายุของอุรังคนิทานก็คงมีอายุไม่เกินสมัยทวารวดี และไม่น่าจะเก่าไปถึงสมัยของพระเจ้าทุฏฐคามณีอภัยกษัตริย์แห่งศรีลังกา (พ.ศ.442-466) ตามที่อุรังคนิทานอ้าง เนื่องจากอุรังคนิทานมีเนื้อหาคล้ายกับอุรังคธาตุที่แต่งขึ้นในสมัยของพระเจ้าอริยวงสาแห่งอาณาจักรล้านช้าง (พ.ศ.2181-2233) จึงน่าจะแต่งขึ้นในระยะเวลาที่ไม่ห่างกัน