การกำเนิดและพัฒนาการของคัมภีร์พระไตรปิฎก

บทคัดย่อ

         งานวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยมีระเบียบวิธีวิจัยเชิงเอกสาร มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการกำเนิดและพัฒนาการของคัมภีร์พระไตรปิฎก ผลการวิจัยพบว่า ช่วงก่อนพุทธปรินิพพาน เป็นการท่องจำเนื้อหาคำสอนโดยพระสงฆ์ที่ได้รับฟังจากพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เรียกเนื้อหาเหล่านั้นว่า “พระธรรมวินัย” เมื่อพระพุทธเจ้าทยอยบัญญัติสิกขาบท ก็มีการท่องจำถ่ายทอดกันในกลุ่มพระสงฆ์สายพระอุบาลี เป็นกลุ่มภิกษุผู้เชี่ยวชาญพระวินัยเรียกว่า พระวินัยธร ส่วนพระธรรม จัดเป็นกลุ่มเนื้อหาแบบนวังคสัตถุสาสน์ท่องจำถ่ายทอดโดยกลุ่มพระภิกษุผู้เชี่ยวชาญพระสูตร ซึ่งเป็นพระสงฆ์สายพระอานนท์ที่เรียกว่า พระสุตตันติกะ แล้วมีอีกกลุ่มหนึ่งเรียกว่า พระธรรมกถิกะ มีการสนทนาธรรม คือ ต้นเค้าของพระอภิธรรม ภายหลังพระสารีบุตรได้อ้างเหตุจากการแตกกันของศิษย์นิครนถ์นาฏบุตร จึงขออนุญาตจากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าสาธิตวิธีการรวบรวมจัดหมวดหมู่พระธรรมวินัยขึ้น
         ช่วงหลังพุทธปรินิพพาน พบว่า การสังคายนาครั้งที่ 1 ใช้เพียงคำว่า ”พระธรรมและวินัย” เท่านั้น ส่วนการสังคายนาครั้งที่ 2 พบว่าได้มีพระไตรปิฎกแล้ว มีการเพิ่มพระวินัยในส่วนปริวาร แบ่งพระสูตรเป็น 5 นิกายเพิ่มคัมภีร์ปฏิสัมภิทามรรค นิทเทส ในส่วนของ ขุททกนิกาย และปรากฏพระอภิธรรมปิฎก 6 คัมภีร์ ส่วนการสังคายนาครั้งที่ 3 ได้กล่าวถึงการรวบรวมเป็นพระไตรปิฎกครบทั้งพระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎกและพระอภิธรรมปิฎก มีการรจนาคัมภีร์กถาวัตถุของพระโมคคัลลีปุตติสสเถระขึ้น และผนวกเข้าในพระอภิธรรมปิฎก