คัมภีร์ใบลานยุคพระเจ้ากาวิละ: กรณีศึกษาจากบันทึกท้ายคัมภีร์ใบลานอักษรธรรมล้านนา สำรวจพบ ณ วัดดวงดี อ.เมืองเชียงใหม่ จ.เชียงใหม่

บทคัดย่อ

        บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อเสนอข้อมูลที่ได้จากการอ่าน ปริวรรต ศึกษาและวิเคราะห์บันทึกท้ายคัมภีร์ใบลานอักษรธรรมล้านนาในยุคของพระเจ้ากาวิละทั้ง 8 ฉบับ ระหว่างปี พ.ศ. 2343-2358 จากการสำรวจคัมภีร์ใบลาน ในจังหวัดเชียงใหม่เมื่อปี พ.ศ. 2560-2563 ที่พบ ณ วัดดวงดี อ.เมืองเชียงใหม่ จ.เชียงใหม่ และนำมาวิเคราะห์ศึกษาเพื่อเชื่อมโยงให้เห็นถึงเหตุการณ์ทางพระพุทธศาสนามิติต่าง ๆ ในยุคพระเจ้ากาวิละ
        ผลการวิจัยพบว่า ข้อมูลคัมภีร์ใบลานอักษรธรรมล้านนาในยุคของพระเจ้ากาวิละทั้ง 8 ฉบับ ระหว่างปี พ.ศ. 2343-2358 ณ วัดดวงดี เป็นรูปแบบเดียวกัน 4 ประการ คือ 1) ช่วงเวลาของการจารใบลาน ในช่วงเวลาที่มีแสงสว่างเพียงพอ 2) สถานที่จารใบลานพบชื่อสถานที่สำคัญทางด้านการศึกษาพระปริยัติธรรม เช่น วัดสวนดอก 3) ชื่อผู้มีส่วนร่วมในการสร้างจารใบลาน พบว่ามีทั้งการระบุชื่อผู้จารโดยตรง และการยกย่องผู้ที่ต้องการจะบูชาธรรมซึ่งส่วนใหญ่เป็นพระภิกษุที่มีสมณศักดิ์และเป็นหัวหน้าโครงการ และ 4) ข้อความปรารภของผู้จารที่ต้องการให้คัมภีร์ใบลานที่ตนจารนั้นเป็นประโยชน์ต่อพระพุทธศาสนา อธิษฐานจิตให้พระพุทธศาสนายืนยงและความปรารถนาส่วนตัว การบูชาธรรมครูบาอาจารย์ นอกจากนั้นยังแสดงความถ่อมตนด้วยการบอกถึงความไม่งามของตัวอักษรที่ตนจารอีกด้วย
  จากการวิเคราะห์คัมภีร์ใบลานในยุคของพระเจ้ากาวิละ (พ.ศ. 2317-2358) จำนวน 8 ฉบับ และสามารถนำมาเชื่อมโยงกับรูปแบบทั้ง 4 ที่พบข้อความในบันทึกท้ายคัมภีร์ใบลาน คาดการณ์ได้ว่า ช่วงเวลานั้นเมืองเชียงใหม่เริ่มลงตัวจากการพัฒนาเมืองและสงครามที่เริ่มลดลง นอกจากนี้ยังทำให้ทราบถึงกระบวนการจารคัมภีร์ใบลานที่ทำงานกันเป็นคณะ โดยมีพระภิกษุผู้มีสมณศักดิ์เป็นหัวหน้าโครงการ และพุทธบริษัท 4 เป็นผู้จารรวมทั้งสนับสนุนโครงการ ยิ่งไปกว่านั้นยังทำให้ทราบถึงวัตถุประสงค์ของโครงการจารคัมภีร์ใบลาน ว่าเป็นไปเพื่อการสร้างบุญกิริยาตามธรรมเนียมชาวล้านนา จึงทำให้เกิดกระแสของการจารคัมภีร์ใบลานอย่างมากเพื่อกุศลผลบุญในหมู่สามัญชน แต่วัตถุประสงค์ของชนชั้นปกครองจะถูกนำมาใช้เป็นเครื่องมือในการสร้างภาพลักษณ์ความเป็นธรรมราชา เพื่อให้ชาวเมืองยอมรับในตัวผู้ปกครอง โดยแต่งตั้งพระภิกษุผู้มีความรู้ความสามารถและเป็นที่ศรัทธาของมหาชนให้ได้รับสมณศักดิ์ และมีพระราชกระแสให้จารคัมภีร์ใบลาน นัยหนึ่งเพื่อสร้างกุศลและอีกนัยหนึ่งอาจเป็นไปเพื่อการสร้างภาพลักษณ์ของกษัตริย์ผู้เป็นธรรมราชาด้วยการบำรุงพระพุทธศาสนาในอีกทางหนึ่ง