การศึกษาวิเคราะห์พระพุทธคุณในพระสูตรจากพระไตรปิฎกบาลี

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวิเคราะห์และจัดกลุ่มความหมายของพระพุทธคุณซึ่งเป็นคำพรรณนาคุณลักษณะของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า รวมถึงพิจารณาความสัมพันธ์ระหว่างพระพุทธคุณกับบุคคลผู้ที่กล่าวด้วย โดยศึกษาจากพระสูตร เถรคาถา และเถรีคาถาในพระไตรปิฎก ผลการศึกษาพบว่า พระพุทธคุณมีทั้งหมด 13 ลักษณะ จำแนกได้ 4 กลุ่มใหญ่ ได้แก่ (1) พระคุณสมบัติที่ปรากฏภายนอกซึ่งสอดคล้องกับค่านิยมของคนในสังคม ได้แก่ (1.1) ชาติตระกูล (1.2) พระวรกาย (1.3) อิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริย์ (2) พระคุณสมบัติที่ปรากฏเมื่อเข้าเฝ้าใกล้ชิด ได้แก่ (2.1) พระวาจา (2.2) ศีลและอาจาระ (2.3) ความเป็นพระศาสดา (2.4) ความองอาจ (3) พระคุณสมบัติอันเป็นคุณธรรมภายใน ได้แก่ (3.1) พระปัญญา (3.2) พระกรุณา (3.3) พระบริสุทธิ์ (4) การประเมินค่าของผู้กล่าวพรรณนา ได้แก่ (4.1) คำอุปมากับสิ่งที่ยิ่งใหญ่ (4.2) ความเป็นเลิศไม่มีที่เปรียบ (4.3) ความเป็นผู้ควรแก่การบูชา เมื่อพิจารณาถึงความสัมพันธ์ระหว่างพระพุทธคุณกับผู้กล่าวพรรณนา พบว่า พระคุณสมบัติทางปัญญาเป็นตัวแปรสำคัญที่ทำให้ผู้กล่าวพรรณนามองเห็นพระคุณสมบัติลึกซึ้งกว่าพระคุณสมบัติที่ปรากฏภายนอก โดยบุคคลทั่วไปและพุทธสาวกผู้เป็นปุถุชนจะกล่าวพรรณนาพระพุทธคุณที่เป็นพระคุณสมบัติที่ปรากฏภายนอกและพระคุณสมบัติอื่น ๆ ที่เป็นรูปธรรม พุทธสาวกผู้เป็นพระอริยเจ้าจะพรรณนาพระพุทธคุณที่เป็นพระคุณสมบัติภายใน หรือเป็นบุคลิกลักษณะที่สะท้อนจากพระคุณสมบัติภายในจากประสบการณ์การศึกษาบรรลุธรรม ส่วนพระสารีบุตรซึ่งเป็นพระอัครสาวกผู้เลิศด้านปัญญาสรรเสริญพระพุทธคุณโดยเฉพาะด้านปัญญาอย่างเด่นชัด จากการศึกษานี้ พระพุทธคุณเป็นพระคุณลักษณะและพระคุณสมบัติด้านต่าง ๆ ของพระพุทธเจ้าที่อิงกับความเป็นมนุษย์ สิ่งที่ทรงเหนือกว่าผู้อื่น คือ คุณธรรมภายใน ได้แก่ พระปัญญา พระกรุณา และพระบริสุทธิ์ ซึ่งเป็นเหตุให้ปรากฏเป็นพระคุณสมบัติภายนอกอื่น ๆ ไปด้วย