ในปีที่ 47 ของพลเมืองโดยหลักดินแดนที่ถูกทำให้เป็นอื่น

บทคัดย่อ

นับเป็นระยะเวลายาวนานที่การถูกนับรวมเป็นพลเมืองได้กลายเป็นฝันร่วม-ที่เดินไกลของคนไร้สัญชาติ (Stateless Person) กลุ่มต่างๆ ในประเทศไทย เหตุผลหลักประการหนึ่งนั้นสืบเนื่องจากแนวคิดเรื่องความมั่นคงของชาติที่ส่งผลต่อแนวคิดในการกำหนดเงื่อนไขการได้มา-เสียไป-กลับคืน ในกฎหมายว่าด้วยสัญชาติของประเทศไทย นับตั้งแต่พ.ร.บ.แปลงชาติ พ.ศ.2454 จนถึงกฎหมายสัญชาติฉบับปัจจุบันคือพ.ร.บ.สัญชาติ พ.ศ.2508 ซึ่งมีการแก้ไขปรับปรุง ในปีพ.ศ. 2515, พ.ศ. 2535, พ.ศ. 2551 และพ.ศ. 2555 โดยการแก้ไขกฎหมายแต่ละครั้งได้สร้างความเปลี่ยนแปลงทั้งในเชิงลดทอนและเปิดกว้างโอกาสการเข้าถึงสัญชาติไทย โดยเฉพาะการมีสัญชาติไทยตามหลักดินแดน (Jus Soli) นอกจากนี้นโยบายของรัฐบาลแต่ละช่วงเวลา (มติคณะรัฐมนตรี) ยังมีส่วนอย่างสำคัญต่อการกำหนดเกณฑ์และเงื่อนไขต่างๆ

ในวาระครบรอบสามสิบปีของการเกิดขึ้นของอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก (Convention on Rights of the Child) ซึ่งผูกพันประเทศไทยในฐานะรัฐภาคี บทความฉบับนี้จึงมุ่งทบทวนถึงความเปลี่ยนแปลงของกฎหมาย นโยบายของรัฐไทยในการยอมรับนับรวมเด็ก (และอดีตเด็ก)  ไร้สัญชาติเข้าเป็นพลเมืองตามกฎหมาย โดยเฉพาะ “พลเมืองโดยหลักดินแดน” ข้อสรุปก็คือ  เดิมประเทศไทยมีนโยบายเปิดกว้างรับคนต่างชาติเข้าเป็นพลเมืองไทยโดยหลักดินแดน โดยไม่คำนึงถึงลักษณะการเข้าเมือง ดังนั้นคนอพยพย้ายถิ่นกลุ่มต่างๆ ที่เข้าเมืองโดยปราศจากเอกสารการเข้าเมืองที่ถูกต้อง ก็มีโอกาสเข้าถึงสิทธิในสัญชาติไทย จนกระทั่งความเปลี่ยนแปลงของกฎหมายนโยบายในปี 2496, ปี 2515 และที่สำคัญในปี  2535 ที่อาจกล่าวได้ว่าเป็นจุดเปลี่ยนที่ส่งผลให้เกิดสภาวะไร้สัญชาติอย่างสืบเนื่องจนถึงปัจจุบัน อย่างไรก็ดี นับจากปี  2551 กฎหมายนโยบายได้กลับมาเปิดกว้างอีกครั้ง และโดยบังเอิญ บทความฉบับนี้พบว่า ไม่เพียงแต่กลุ่มผู้อพยพไร้สัญชาติและครอบครัวจะถูกลดทอนโอกาสการเข้าถึงสัญชาติไทย โดยผลจากกฎหมายนโยบายในชุดรัฐบาลที่มาจากการรัฐประหาร แต่โอกาสในการเข้าถึงสัญชาติไทยที่ถูกเปิดกว้างมากขึ้นก็เกิดขึ้นในบางช่วงเวลาของรัฐบาลที่มาจากรัฐประหารเช่นกัน