ปรากฏการณ์การจับผิดตัวในสังคมไทยและนโยบายการช่วยเหลือของรัฐ

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อทำความเข้าใจเกี่ยวกับปรากฏการณ์การจับผิดตัว (จับแพะ) ในสังคมไทยที่เกิดขึ้นจากความผิดพลาดของการอำนวยความยุติธรรมทางอาญา อันนำไปสู่การตัดสินลงโทษผู้บริสุทธิ์อย่างไม่เป็นธรรม ซึ่งบ่อยครั้งปรากฏให้เห็นและมีเสียงสะท้อนโจมตีองคาพยพในกระบวนการยุติธรรมที่บกพร่องต่อการปฏิบัติหน้าที่ และแน่นอนว่าผู้ได้รับผลกระทบส่วนใหญ่มักจะเป็นประชาชนที่ไม่สามารถเข้าถึงความยุติธรรมด้วยเหตุจากความซับซ้อน ค่าใช้จ่ายที่สูง และการขาดประสิทธิภาพของกระบวนการ ซึ่งยิ่งเป็นการตอกย้ำ/ตีตราว่า “คุกมีไว้ขังคนจน” อย่างไรก็ตาม หน้าที่สำคัญของรัฐคือ การกำหนดนโยบายป้องกัน แก้ไข และเยียวยาต่อสิ่งที่เกิดขึ้นอันเป็นความรับผิดชอบหลัก โดยที่ผ่านมามีความพยายามในการแก้ไขปัญหาดังกล่าวผ่านนโยบายการช่วยเหลือการจับผิดตัว (Miscarriage Policy) แต่ยังเป็นเพียงการมุ่งเน้นไปที่การแก้ไขและเยียวยามากกว่า เช่น โครงการปล่อยตัวชั่วคราวโดยการประเมินความเสี่ยง (ปล่อยฟรีไม่มีประกัน) พระราชบัญญัติกองทุนยุติธรรม พ.ศ. 2558 และพระราชบัญญัติค่าตอบแทนผู้เสียหาย และค่าทดแทนและค่าใช้จ่ายแก่จำเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 และแก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2559 ซึ่งผู้เขียนมองว่าควรเพิ่มเติมในส่วนการป้องกันปัญหา รวมทั้งเสนอแนะให้รัฐ/หน่วยงานที่เกี่ยวข้องมองการแก้ไขปัญหาทั้งระบบในลักษณะของกระบวนการ “ต้นน้ำ กลางน้ำ ปลายน้ำ”