การมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการความยุติธรรมเพื่อป้องกันและแก้ไขปัญหาการกระทำความผิดซ้ำของผู้พ้นโทษ: กรณีศึกษาภาคใต้ตอนบน

บทคัดย่อ

การศึกษาวิจัยเรื่องการมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการความยุติธรรมเพื่อป้องกันและแก้ไขปัญหาการกระทำความผิดซ้ำของผู้พ้นโทษ: กรณีศึกษาภาคใต้ตอนบน โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาและวิเคราะห์สภาพปัญหาในการกระทำความผิดซ้ำของผู้พ้นโทษและอุปสรรคของชุมชนในการป้องกันการกระทำความผิดซ้ำ โดยศึกษาและวิเคราะห์การมีส่วนร่วมของชุมชนที่เหมาะสมในการป้องกันการกระทำความผิดซ้ำและเสนอแนวทางการมีส่วนร่วมของชุมชนที่มีประสิทธิภาพและเหมาะสมในการป้องกันการกระทำความผิดซ้ำของผู้พ้นโทษ เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพโดยการสัมภาษณ์เชิงลึกและการประชุมกลุ่มย่อยจากผู้ให้ข้อมูลสำคัญ โดยเครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย คือ แบบสัมภาษณ์เชิงลึกและแบบประชุมกลุ่มย่อย เมื่อทำการตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูลแล้วจึงทำการวิเคราะห์และสังเคราะห์ข้อมูลโดยการวิเคราะห์และสังเคราะห์เนื้อหา ผลการวิจัยพบว่า 1) สภาพปัญหาในการกระทำความผิดซ้ำของผู้พ้นโทษและปัญหาอุปสรรคของชุมชนในการป้องกันการกระทำความผิดซ้ำในพื้นที่จังหวัดภาคใต้ตอนบนของประเทศไทยที่มีผู้กระทำความผิดซ้ำมากที่สุดคือ จังหวัดนครศรีธรรมราช จำนวน 200 คน สุราษฎร์ธานี จำนวน 134 คน ภูเก็ต จำนวน 104 คน โดยการกระทำความผิดซ้ำตั้งแต่ปีงบประมาณ 2558 - 2562 และพบว่าปีงบประมาณ พ.ศ. 2562 มีการกระทำความผิดซ้ำ จำนวน 587 คน ซึ่งมีสาเหตุจากปัจจัยส่วนตัวของผู้พ้นโทษ เช่น ด้านจิตใจ ครอบครัวสภาพแวดล้อมเดิม (ที่อยู่อาศัย) ความรู้สึกไร้ค่า รวมถึง สภาพชุมชนที่ไม่เอื้อต่อกลุ่มผู้พ้นโทษที่กดดันให้หวนกลับมากระทำผิดซ้ำอีกครั้ง และด้านกฎหมายพบว่า หากผู้ที่พ้นโทษมาแล้วซึ่งมีคุณวุฒิในระดับปริญญาตรีหรือคุณวุฒิอื่นฯ หากประสงค์ที่จะประกอบอาชีพบางประเภท เช่น ประกอบวิชาชีพทนายความตามพระราชบัญญัติทนายความ พ.ศ. 2528 หรือประสงค์รับราชการพลเรือนตามพระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการพลเรือน พ.ศ. 2551 หรือประสงค์ที่จะขอรับใบอนุญาตประกอบกิจการสถานประกอบการตามราชบัญญัติสถานประกอบการเพื่อสุขภาพ พ.ศ. 2559 ได้จำกัดสิทธิโดยห้ามมิให้ผู้ขอรับใบอนุญาตประกอบกิจการสถานประกอบการซึ่งเคยต้องคำพิพากษาถึงที่สุดว่าเป็นผู้กระทำผิดในความผิดเกี่ยวกับเพศ ความผิดเกี่ยวกับยาเสพติด ความผิดเกี่ยวกับกฎหมายว่าด้วยการป้องกันและการปราบปรามการค้าประเวณี จึงทำให้ผู้ต้องขังที่พ้นโทษมาแล้วไม่สามารถประกอบอาชีพเหล่านั้นได้และยังมีพระราชบัญญัติอื่น ๆ ที่จำกัดสิทธิของผู้ต้องขังที่พ้นโทษมาแล้วอีก จำนวน 25 ฉบับ ดังนั้นผู้ต้องขังที่พ้นโทษออกมาสู่ชุมชนจึงไม่สามารถประกอบอาชีพดังกล่าวตามที่ตนเองประสงค์ได้แม้ว่ามีคุณวุฒิตามที่กฎหมายนั้นฯ กำหนดไว้ก็ตาม 2) การมีส่วนร่วมของชุมชนที่เหมาะสมในการป้องกันการกระทำความผิดซ้ำ พบว่า ต้องมีแนวทางในการมีส่วนร่วม การสร้างความรู้ความเข้าใจเพื่อปรับเปลี่ยนพฤตินิสัยของผู้พ้นโทษ การจัดทำสื่อประชาสัมพันธ์การทำโครงการต่าง ๆ การมีส่วนร่วมของครอบครัว (ระบบเครือญาติของผู้กระทำผิด) การเจรจาไกล่เกลี่ยคนกลาง การจัดตั้งคณะกรรมการกลางให้มีผู้แทนจากชุมชนที่มีความอาวุโสเป็นที่ยอมรับของชุมชนและผ่านการขัดเกลาและหลักศาสนาเพื่อปรับพฤตินิสัยของผู้ที่พ้นโทษที่กลับสู่ชุมชน และ
3) แนวทางการมีส่วนร่วมของชุมชนที่มีประสิทธิภาพและเหมาะสมในการป้องกันการกระทำความผิดซ้ำของผู้พ้นโทษ เนื่องจากบางพื้นที่หรือบางชุมชนมีรูปแบบในการมีส่วนร่วมที่แตกต่างกันออกหากมีการนำไปใช้ควรมีการเลือกรูปแบบให้เหมาะสมกับบริบทของชุมชนและท้องถิ่นของตนเองต่อไปเพื่อประสิทธิภาพในการป้องกันและแก้ไขปัญหาการกระทำความผิดซ้ำของผู้พ้นโทษ ข้อเสนอแนะโดยเฉพาะด้านกฎหมาย คือ ควรมีการแก้ไขปรับปรุงกฎหมายที่กำหนดคุณสมบัติห้ามมิให้ผู้ต้องขังที่พ้นโทษประกอบอาชีพหรือลบประวัติการกระทำความผิดของผู้ต้องขังที่พ้นโทษโดยมีการกำหนดระยะเวลา หากไม่ได้กระทำผิดภายในระยะเวลาที่กำหนดไว้เป็นการให้โอกาสให้มีชีวิตที่ดีขึ้น ซึ่งเมื่อผู้พ้นโทษเหล่านี้สามารถประกอบอาชีพเพื่อสร้างรายได้ให้กับตนเองและไม่หวนกลับไปกระทำความผิดซ้ำอีก ทำให้สังคมปลอดภัยเพราะผู้พ้นโทษมีการประกอบอาชีพ