ปัญหาและอุปสรรคการไกล่เกลี่ยข้อพิพาททางแพ่งในยุติธรรมชุมชน

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาปัญหาและอุปสรรคการไกล่เกลี่ยข้อพิพาททางแพ่งในยุติธรรมชุมชน ตามพระราชบัญญัติการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท พ.ศ. 2562 เพื่อการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมของประชาชน ในชุมชนระดับเทศบาลตำบลหรือองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) เป็นวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพโดยการศึกษาเอกสารตัวบทกฎหมาย ตำราทางวิชาการ ข้อมูลทางอินเทอร์เน็ต เปรียบเทียบกับกฎหมายประเทศสหรัฐอเมริกา ประเทศอังกฤษ สาธารณรัฐฝรั่งเศส สิงคโปร์และอินเดีย รวมทั้งการสัมภาษณ์เจาะลึก ข้อมูลในระดับเทศบาลตำบล หรือองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) ที่อยู่ห่างไกลในภาคเหนือ ภาคอีสาน และภาคใต้ พร้อมด้วยการสัมภาษณ์นักวิจัยทางนิติศาสตร์ เพื่อศึกษาปัญหาในด้านผู้ไกล่เกลี่ย ด้านประเภทคดีแพ่ง และด้านผลบังคับของกฎหมาย ผลการวิจัยพบว่า การรักษาความลับของคู่กรณีในการระงับข้อพิพาทเป็นปัญหาที่มีสาระสำคัญ การฟ้องคดียังโรงศาล ต้องมีการชี้ขาดตัดสินคดีโดยอาศัยพยานหลักฐานตามที่กฎหมายวิธีพิจารณาคดีแต่ละประเภทบัญญัติไว้อย่างเคร่งครัด ส่วนการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท เป็นกระบวนการยุติธรรมทางเลือกที่มีเจตนารมณ์โดยอาศัยความยินยอมของคู่กรณี โดยการมีส่วนร่วมในการตัดสินใจด้วยตนเอง เป็นสาระสำคัญ ทั้งนี้ ผู้ไกล่เกลี่ยมีหน้าที่ต้องรักษาความลับในกระบวนการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท ไม่สามารถนำข้อมูล ไปใช้ในกระบวนการชี้ขาดตัดสินคดีโดยการฟ้องร้องคดีทางศาลหรือทางกระบวนการอนุญาโตตุลาการ เป็นกรณีที่ประชาชนยังไม่คุ้นเคยกับกระบวนการยุติธรรมทางเลือกในการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท ตามพระราชบัญญัติฉบับนี้ ดังนั้น เห็นควรปรับปรุงนิยามคำว่า “การไกล่เกลี่ยข้อพิพาท” ในมาตรา 3 โดยเพิ่มเติมคำว่า “โดยการตัดสินใจด้วยตนเองของคู่กรณี” ในด้านผู้ไกล่เกลี่ย ในมาตรา 10 (1) บัญญัติให้ผู้ที่จะขอขึ้นทะเบียนเป็นผู้ไกล่เกลี่ยต้องผ่านการอบรมหลักสูตรที่คณะกรรมการบริหารงานยุติธรรมแห่งชาติรับรองทุกกรณี จึงเห็นควรให้มีข้อยกเว้นสำหรับผู้ที่มีประสบการณ์การไกล่เกลี่ยข้อพิพาทมาแล้ว อาทิ ผู้พิพากษา อัยการ รวมทั้ง ผู้ไกล่เกลี่ยในวิชาชีพด้านต่าง ๆ เป็นต้น ปัญหาการจำกัดสิทธิในการเลือกผู้ไกล่เกลี่ย ในมาตรา 22 บัญญัติให้คู่กรณีต้องเลือกจากบัญชีผู้ไกล่เกลี่ยที่หน่วยงานที่ดำเนินการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทจัดทำไว้เท่านั้น จึงเห็นควรให้สิทธิคู่กรณีมีสิทธิเลือกจากบุคคลภายนอกบัญชีดังกล่าวได้ เพราะเป็นการคุ้มครองความเป็นอิสระในสิทธิส่วนบุคคลในการตัดสินใจด้วยตนเองในด้านประเภทคดีแพ่งที่บัญญัติให้ดำเนินการไกล่เกลี่ยได้ ในมาตรา 20 (4) ตอนท้ายให้ไกล่เกลี่ยได้โดยจำกัดทุนทรัพย์ไม่เกินห้าล้านบาท เห็นควรยกเลิกเสียทั้งสิ้น เพราะเป็นสิทธิทางแพ่งที่อาจสละสิทธิของตนได้