การใช้ประโยชน์จากยางรักในการอนุรักษ์ศิลปกรรมในล้านนา

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการใช้ประโยชน์จากยางรักในงานศิลปกรรมล้านนา และเพื่อศึกษากระบวนการอนุรักษ์งานศิลปกรรมล้านนา  ผลการศึกษาพบว่า แหล่งผลิตน้ำยางรักที่นำมาใช้ในการอนุรักษ์ส่วนมากมาจากภาคเหนือของประเทศไทย โดยเฉพาะในเขตพื้นที่อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ และจังหวัดแม่ฮ่องสอน แต่บางครั้งกรณียางรักในท้องถิ่นไม่เพียงพอกับการใช้งานช่างจะซื้อน้ำยางรักดิบมาจากประเทศพม่าอีกด้วย ยางรักนำมาใช้ประโยชน์ในงานด้านศิลปกรรมในฐานะตัวยึดติดแผ่นทองคำเปลว (กาว) ในการปิดประดับทองคำเปลว เงินเปลว ผงทอง ผงโลหะมีค่าต่าง ๆ เป็นวัสดุสมัยใหม่ที่นำมาปรับประยุกต์ใช้ในกระบวนการอนุรักษ์ เรียกว่า “งานลงรักปิดทอง” ในล้านนางานลงรักปิดทองแบ่งออกเป็น 3 ประเภท ได้แก่ งานปิดทองทึบ (ลงรักปิดทองผิวเกลี้ยง) งานปิดทองล่องชาด (การทำลวดลายต่าง ๆ ที่เป็นทองคำเปลวบนพื้นสีแดงชาด ด้วยเทคนิคแม่พิมพ์ลายฉลุที่วางแม่พิมพ์ลงบนพื้นชาดแล้วปิดทอง หรือ การลงรักปิดทองบนลวดลายที่เกิดจากการปั้น แกะสลัก เพื่อให้เกิดเป็นลายนูนและพื้นหลังลึกจะลงรักปิดทองเฉพาะส่วนที่นูน และทาสีแดงลงในร่องลึก) และ งานปิดทองลายฉลุ (ใช้วิธีการตอกลาย เจาะกระดาษเป็นต้นแบบลวดลายต่าง ๆ แล้วนำแบบที่ตอกฉลุไปทาบนพื้นสีต่าง ๆ ที่มีความเหนียวพอเหมาะต่อการปิดทองคำเปลว) ในกระบวนการอนุรักษ์ครั้งนี้ พบว่า ช่างใช้วิธีการอนุรักษ์ด้วยวิธี “งานปิดทองทึบ” และ “งานปิดทองล่องชาด” เพื่อให้ศาสนสถานและศาสนวัตถุมีความคงทน สามารถใช้ประโยชน์ได้ยาวนานขึ้น  นอกจากนี้พบว่ามีการนำยางรักมาใช้กับงานศิลปกรรมด้านพระพุทธศาสนา ได้แก่ งานลงรักบนขอบใบลาน อีกทั้งมีความเชื่อทางพระพุทธศาสนาว่าการปิดทองทำเพื่อให้เกิดความสวยงามและเพิ่มความศรัทธา จัดเป็นพุทธบูชา โดยเชื่อว่าการปิดทองพระพุทธรูปทำให้ได้บุญกุศลในสุคติภพ มีผิวพรรณดี และเป็นวิธีการทำบุญกุศล   ที่อาศัยการร่วมมือร่วมใจกันจากพุทธศาสนิกชนทุกคน